Karl Popper

Κάρλ Πόππερ

(1902-1994)

ένας από τους λαμπρότερους φιλοσόφους του 20^ου αιώνα

Στη δεκαετία του 1930 η κυρίαρχη φιλοσοφία του λογικού θετικισμού (ή λογικού εμπειρισμού, που προέκυψε από τον γνωστό 'κύκλο της Βιέννης') αρχίζει να παρουσιάζει σοβαρές ρωγμές. Οι βάσεις του προγράμματος της «θετικής γνώσης» αποδείχτηκαν αδύναμες να εξηγήσουν και να προωθήσουν περαιτέρω την ανάπτυξη της επιστήμης κι αυτό οδήγησε στην εγκατάλειψή της από τους περισσότερους επιστημολόγους στις αρχές της δεκαετίας του 1950 και στην αναζήτηση νέων θεωρητικών σχημάτων και θεωριών, καταλήγοντας σε αυτό το ποικιλόμορφο σύνολο αντιλήψεων που αποδίδεται με τον όρο «μεταθετικισμός» ή «αναλυτική φιλοσοφία». Η αρχή της αυστηρής επαληθευσιμότητας των θεωριών αντικαθίσταται,, από την αρχή της μερικής υποστηριξιμότητάς τους.

Στις δεκαετίες του 1930-1950 αναδεικνύεται ένας σημαντικός στοχαστής στο πεδίο της θεωρίας της επιστήμης (επιστημολογίας), ο Αυστριακός Popper, ιδρυτής της αντίληψης-ρεύματος του κριτικού ορθολογισμού (ρασιοναλισμού) και της θεωρίας της ανάπτυξης της επιστημονικής γνώσης στη βάση της «αρχής της διαψευσιμότητας» των επιστημονικών προτάσεων και θεωριών (αντί της επαληθευσιμότητας που πρότεινε ο κύκλος της Βιέννης).

Μεταξύ τους υφίσταται ασυμμετρία (η μία δεν είναι κατοπτρική ανάκλαση της άλλης). «Ό,τι δεν μπορεί να επαληθευθεί, μπορεί τουλάχιστον να διαψευστεί».

Κριτήριο αποδοχής μιας θεωρίας, το να φανταστείς το ‘αρνητικό πείραμα’, που θα μπορούσε να σε διαψεύσει (ρωτάς πχ έναν αστρολόγο : τι θα ήταν αυτό που αν συνέβαινε, θα αποδεχόσουν πως έχεις λάθος ;) 

Η βεβαιότητα είναι ανέφικτη, κατά τον Πόππερ και η αναζήτηση της, από τον Καρτέσιο μέχρι και τον Ράσελ, θεωρείται άγονη.

                                                         δεν υπάρχουν αληθείς θεωρίες

Όλες οι θεωρίες (ακόμα και οι επιστημονικές) είναι ψευδείς, αλλά όχι και άχρηστες (αφού με αυτές ζούμε και πορευόμαστε). Ο ίδιος ο Πόπερ βέβαια δεν είναι διαψεύσιμος, αφού δεν δίνει πληροφορία (δεν παίρνει θέση), αλλά μόνον γνώμη, συνταγή (περιγραφική), που δεν είναι να εγκαταλείπουμε μια θεωρία με την πρώτη δυσκολία ή αντίφαση, αλλά να καθορίσουμε ένα όριο ελαστικότητας, ανοχής (να μη ξεχειλώνουμε τα όρια).

Δηλώνει φιλόσοφος της παλιάς σχολής, της εποχής του ορθολογισμού (που θεωρεί σημαντικότερο από το να έχεις δίκιο, το να μαθαίνεις από τους άλλους) και του διαφωτισμού που πίστευε, όπως κι ο Κάντ, στην πνευματική απελευθέρωση του ανθρώπου μέσω της γνώσης. Πολέμιος του ρομαντισμού που δημιουργεί ηγέτες και προφήτες που στόχος τους δεν είναι, όπως έλεγε ο Σοπενχάουερ να διδάξουν τους άλλους αλλά να τους τρελάνουν. και ιδιαίτερα του γερμανικού ιδεαλισμού, των Φίχτε Σέλλινγκ και Χέγκελ, που θεωρεί παρακμή, την μεγαλύτερη ηθική και πνευματική καταστροφή της ευρωπαϊκής διανόησης, με ολέθρια αποβλακωτική επίδραση που διαρκώς μεγαλώνει.

Θεωρεί πως χρέος κάθε διανοούμενου είναι όχι να εκφράσει την εποχή του, αλλά να είναι ο δικαστής της και να αυτοελέγχεται διαρκώς (όπως προτείνει ο Νίτσε) μήπως κάνει παραχωρήσεις στο πνεύμα της εποχής που θέτουν σε κίνδυνο την πνευματική του ανεξαρτησία και να παίρνει σαφείς αποστάσεις από τους αρχηγούς και τους προφήτες, που οι ενήλικες δεν τους χρειάζονται.

Ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της ποππεριανής σχολής είναι η επιτακτική αξίωση να είναι κανείς σαφής ως προς το πρόβλημα που τον απασχολεί και να εκφράζει τη σχετική άποψή του με καθαρό και άμεσο τρόπο (σε αντίθεση με την παρισινή μόδα του περισπούδαστου ύφους).

Ο Popper,  πολέμιος του ολοκληρωτισμού, ασκεί ολομέτωπη επίθεση στον Μάρξ και τον Πλάτωνα και τάσσεται υπέρ της ανεκτικότητας και της δημοκρατικής ανοικτής κοινωνίας.


Ορθολογιστής με την έννοια πως ο ορθολογικός κριτικός διάλογος, πράγμα σπάνιο, έχει απλά σαν σκοπό να φωτίσει τις πλευρές ενός ζητήματος και όχι να φανεί ποιός έχει δίκιο. Προτείνει το δικό του κριτήριο οριοθέτησης :

μια πρόταση είναι επιστημονική, 
μόνον αν μπορεί να διαψευστεί 
από την εμπειρία

Αποδέχεται τη σχετικότητα της αλήθειας, ενώ αρνείται τη βεβαιότητα της επικύρωσης, αποδέχεται την απόλυτη απόρριψη (ποτέ δεν μπορεί να ειπωθεί για μια θεωρία πως είναι αληθής, ενώ μπορεί να απορριφθεί οριστικά) και προτείνει απλά τον περιορισμό του πεδίου των πιθανών, δυνατών εκδοχών, της αβεβαιότητας, αποκλείοντας μία σειρά από αυτές.

Πιστεύει πως τα μυστικά της φύσης μπορούν να της αποκαλυφθούν μόνο με τη βοήθεια  ιδιοφυών και οξυδερκών θεωριών.

Οι μεταθετικιστές αρνούνται την ύπαρξη αντικειμενικής αλήθειας, υποστηρίζοντας ότι η γνώση υπάρχει μόνο στη μορφή της υπόθεσης, της εικασίας, οπότε ο άνθρωπος δεν μπορεί να ανακαλύψει τους νόμους της κοινωνικής εξέλιξης (δεν έχει νόημα δηλαδή το «γιατί», αλλά αποκλειστικά το «πώς» κινούνται οι διαδικασίες, κοινωνικές και φυσικές, κάτι που θα βρει την ακραία εξέλιξή του αργότερα με τον Φεϋεράμπεντ και την αντίληψη του «επιστημολογικού αναρχισμού»). Κάθε θεωρία που διατείνεται ότι μπορεί να γίνουν γνωστές οι νομοτέλειες που διέπουν την ιστορική ανάπτυξη της κοινωνίας δεν είναι τίποτε άλλο από «προφητισμός», μια θρησκευτική απόπειρα να προβλέψουμε τα μελλούμενα (που είναι με «μοιραίο» τρόπο προκαθορισμένα), με τρόπο μάλιστα που να ικανοποιεί τις κοινωνικοψυχολογικές ανάγκες του σήμερα, ένα όνειρο δηλαδή βλαβερό σε τελική ανάλυση για την πραγματική μας δυνατότητα να οργανώσουμε καλύτερα τη ζωή και την κοινωνία μας. Η δημιουργία και διαιώνιση μιας ιδανικής κοινωνικής κατάστασης δεν τίθεται καν σαν ζήτημα. Απλά στην πολιτική διαχειριζόμαστε τη διαδικασία μιας ατέρμονης αλλαγής, επιλύοντας μέσα στα υπάρχοντα πλαίσια τα σοβαρότερα κάθε φορά προβλήματα όπως η φτώχεια και η κακή εκπαίδευση.

Το ζητούμενο δηλαδή δεν είναι πχ η δημιουργία πρότυπων σχολείων, αλλά το κλείσιμο των χειρότερων.

 

Κ. Πόππερ:

"προτιμώ τις τολμηρές, διορατικές εικασίες, από τις δειλές ακολουθίες προφανειών"

"μαθαίνουμε από τα σφάλματά μας"

"οι διαψεύσεις είναι τα ορόσημα, οι σταθμοί στην πρόοδο της επιστήμης"

"όποιος προσπαθεί να εξηγήσει τα πάντα, δεν εξηγεί τίποτα"

"αν θέλεις να εξηγήσεις κάτι, πρέπει πάντα να κινδυνεύεις να διαψευστείς»

«H επιστήμη δεν θεμελιώνεται πάνω σε ακλόνητους βράχους. Μοιάζει με οικοδόμημα στηριγμένο σε κολώνες, που ορθώνεται πάνω σε ένα βάλτο, που δεν έχει φυσική, δεδομένη βάση. Οι κολώνες μας βυθίζονται κάθε φορά τόσο βαθιά, όσο για να αντέξουν – τουλάχιστον προς το παρόν – το οικοδόμημα που έχουμε χτίσει μέχρι σήμερα»

το σημαντικότερο έργο του (1945) είναι: "Η ανοιχτή κοινωνία και οι εχθροί της"